Oudewater Historie

De historie van ons kerkgebouw
Uit: Monumenten inventarisatie provincie Utrecht

Driebeukige neogotische kruiskerk die in 1881 gelijktijdig met de belendende pastorie werd ontworpen door architect Everhardus Johannes Margry. Met name in het toenmalig bisdom van Haarlem heeft deze architect veel kerken gebouwd.
Het evenwichtig vormgegeven en fraai gedetailleerde gebouw is buiten en binnen nauwelijks gewijzigd. De slanke toren is uit de verre omtrek zichtbaar en domineert, samen met de Sint Michaëlkerk, het silhouet van Oudewater.
In 1860 verhief de bisschop van Haarlem de statie Oudewater tot parochie.
Voordien hadden de katholieken gekerkt in een huis aan het Heilig Leven, waar zij in 1803 een kerkje hadden gebouwd, hetgeen het stadsbestuur hen oogluikend, maar wel tegen betaling, toestond.
Na het herstel van de bisschoppelijke hiërarchie in 1853 konden de katholieken het heft weer in eigen hand nemen. De pastoors van Oudewater behoren al sinds 1709 tot de orde der Franciscanen.
Hotel de Doelen, oorspronkelijk het gebouw van de schutterij, werd aangekocht en voor de bouw van de kerk gesloopt. De nieuwe kerk, gewijd aan St. Franciscus, kon op 6 september 1882 plechtig worden ingewijd. De vervolmaking van het interieur heeft echter zeker tot 1917 geduurd. Bij de totstandkoming daarvan heeft onder andere de familie Putman, door middel van schenkingen, een belangrijke rol gespeeld. Leden van de familie hebben bijgedragen aan de stichtingskosten en onder meer het hoogaltaar, en de zijaltaren, de klokken, en het orgel geschonken.

De kerk werd opgetrokken naar het voorbeeld van de vroege Franse gotiek, zoals Margry dat wel vaker deed. Het gebouw heeft een hoog en een breed middenschip, een even hoog opgetrokken transept en twee lagere zijbeuken. Aan de oostkant eindigt dit in een veelhoekig gesloten apsis met aan weerszijden een zijkapel en daar tegenover, boven de ingangspartij aan de Kapellestraat, een 60 meter hoge toren.
Aan de kant van de toren is een doopkapel uitgebouwd, In alle gevels zijn gotische spitsboogvensters aangebracht van natuurstenen-rozettraceringen
Margry heeft onmiskenbaar de meeste aandacht besteed aan de hoofdingang en de brede zij-ingangen. Zoals toen gebruikelijk bij gotische kerken zijn de deuren van de hoofdingang iets teruggelegen aangebracht onder een spitsboog, die bestaat uit een aantal colonetten en ribben en die door een wimberg met kruisbloem erop wordt bekroond. Margry zelf schreef in het bouwkundig weekblad dat hij voor het exterieur baksteen had gebruikt en harde Udelfanger zandsteen en binnen, voor het beeldhouwwerk savonniere steen.
Wat aan het interieur het meest opvalt is de polychromie: geen enkel onderdeel bleef onbeschilderd.
De kerk is geheel overdekt door stenen kruisribgewelven. Korte, stevige kolommen met koolbladkapitelen dragen scheibogen tussen midden- en zijschepen.
Het hoofdaltaar en de altaren in de zijkapellen (1882) communiebank (1888) en de kruiswegstatie (1886) zijn, evenals het merendeel van het overige meubilair, afkomstig uit het atelier van Margry.
De gebrandschilderde vensters in de uiteinden van het transept stellen Franciscus voor, predikend voor de vogels en aan de andere kant de Goede Herder.
De vensters in de zijbeuken laten voorstellingen van apostelen zien.

Kapel op de R.K. begraafplaats in Oudewater
De architect van deze kapel is de uit Gouda afkomstige Jac P. Dessing. De oplevering van de kapel vond plaats, zoals uit het gedenksteentje in de kapel staat vermeld, op 6-11-1922. De bouwstijl is neo romaans. De kapel staat op de begraafplaats welke is aangelegd in 1829. De kapel heeft binnen de Oudewaterse gemeenschap een functie in het kader van herdenking en bezinning. Elke laatste donderdag van de maand is er om 9.15 uur een eucharistieviering. Op Allerzielen wordt de kapel opengesteld.
In het torentje van de kapel is in 1994 een luidklokje geplaatst, geschonken door de Stichting Mooyman-Martens en kan tijdens een begrafenis worden gebruikt.
De kapel heeft de status van gemeentelijk monument.
In 2006 is er een aanvang gemaakt met de restauratie en in 2007 is de 2e fase ter hand genomen. Het werk is in 2008 opgeleverd.
Gebreken van bouwkundige aard zijn verholpen en ook het interieur is aangepakt. Daarbij is nadrukkelijk gekozen voor de oorspronkelijke kleurstelling en kan gesteld worden dat de kapel in oude luister is hersteld. Ook de voorzetbeglazing is in zijn geheel vernieuwd.
De kapel is nu een plaatje om te zien.
De restauratie is mogelijk gemaakt door een Gemeentelijke subsidie, een bijdrage van de Kerkhofcommissie en niet in de laatste plaats dankzij de Stichting Reddingsplan Franciscuskerk.

Historie geloofsgemeenschap Oudewater
Sint Franciscus is de patroonheilige van onze parochiekerk. Franciscus van Assisië is in 1181 in Assisië geboren, hij stierf in 1226.
Hij leefde als religieus, werd de stichter van de kloosterorde van de Franciscanen of Minderbroeders, en werd heilig verklaard door paus Gregorius IX op 16 juli 1228.
De datum van dierendag gaat terug naar de feestdag van Franciscus van Assisië (4 oktober). Hij bekommerde zich om het lot van melaatsen, zwervers en andere armen, maar ook van planten en dieren. Volgens de legende kon hij met dieren praten.
Tot aan de hervorming was de Grote of Sint Michaëlskerk de parochiekerk van Oudewater en omgeving. Echter in 1566 stapte de toenmalige pastoor Theodorus Aemillius over naar het protestantisme en zoals het ging in die tijd volgden vele gelovigen hun herder.
In 1576 werd de katholieke eredienst volledig verboden en moest de trouw gebleven groep katholieken hun zielzorg in het geheim ontvangen. Die eerste geheime bijeenkomsten vonden waarschijnlijk plaats in het pand Wijdstraat 17, waar nu café The Filling Station is gevestigd. De rondtrekkende priesters verzorgden er de eredienst. Om de gelovigen te laten weten dat er een eredienst was gingen de zgn. ‘klopjes’ de stad rond, vrome vrouwen die bij de gelovigen aanklopten.
In latere jaren werd de stedelijke overheid iets toleranter en tegen een betaling werden (schuil)kerkjes en godsdienstoefeningen toegelaten.
En zo ontstonden er langzamerhand twee staties (kerkelijke vestigingen in een missiegebied, waar geen bisdom is):
• Op het Heilig Leven, de zgn. ‘boerenkerk’, bediend door de paters Jezuïeten;
• Aan de Leeuweringerstraat, de zgn. ‘Herenkerk’, bediend door de wereldheren.
Uit deze laatste statie ontstond rond 1705, door onenigheid over de onfeilbaarheid van de leer van de paus, de Oud-katholieke kerk.

In 1704 werden de paters Jezuïeten uit ons land verbannen en zo kwam Oudewater zonder zielzorg te zitten. Tot in 1709 de statie aan het Heilig Leven werd toegewezen aan de zorg van de Franciscanen. Onder de goede zorg van de paters en broeders groeide de katholieke gemeenschap weer uit en werd het kerkje aan het Heilig Leven te klein.
In 1803 besloot men tot de bouw van een nieuwe kerk, waar wat weerstand tegen was van uit de protestantse hoek, omdat men bang was dat de katholieken met hun zang de protestantse eredienst zouden verstoren. Maar toch werd in 1804 de nieuwe kerk ingezegend door pastoor Van der Ven.
Op 4 maart 1853 werd de kerkelijke hiërarchie in Nederland hersteld en zo werd in 1860 de statie Oudewater verheven tot parochiekerk en ingedeeld bij het bisdom Haarlem.
Spoedig hierna werden er plannen gemaakt voor een nieuwe kerk, want de periode van schuilkerken was achter de rug en men kon openlijk naar buiten treden en men wilde de kerk laten zien. In 1869 begon men met de inzameling van gelden voor de nieuwe kerk. Maar het duurde tot 1880 voordat pastoor Gerritsen het startsein kon geven voor de bouw. Twee jaar later, op 6 september 1882 werd het huidige kerkgebouw ingewijd door de bisschop van Haarlem, Mgr. Snickers.

De architect was E.J. Margry, een leerling van Cuypers die een ontwerp maakte voor de neogotische kerk. De kerk en pastorie kostten toen f 130.00,00 (€ 58.991) exclusief de kosten voor de ‘aankleding’ van het gebouw. Want de altaren, de gebrandschilderde ramen, het orgel, de beelden, de kruiswegstaties, enz. werden geschonken door parochianen.

In 1956 werd het bisdom Haarlem opgesplitst in de bisdommen Haarlem en Rotterdam en zo viel vanaf die tijd de parochie Sint Franciscus van Assisië onder de verantwoording van het bisdom Rotterdam. In 1982 droegen de Franciscanen de pastorale zorg over aan het bisdom Rotterdam en verlieten Oudewater.